Trong bối cảnh quốc tế hiện nay, khu vực Trung Á đang trải qua những biến động địa chính trị đáng kể. Những thay đổi này không chỉ ảnh hưởng đến khu vực mà còn đặt Nga, một cường quốc có ảnh hưởng lâu đời tại đây, trước những thách thức mới trong việc bảo vệ vị thế và đảm bảo an ninh tại vùng đệm chiến lược truyền thống của mình.
Cuộc chiến đang diễn ra ở Trung Đông đã tạo ra những tác động vượt xa biên giới của khu vực này. Trung Á, một không gian ảnh hưởng chiến lược lâu đời của Nga, đang trở thành tâm điểm của những biến động địa chính trị ngày càng rõ rệt. Trong bối cảnh này, Moscow buộc phải đánh giá lại vai trò và giới hạn của mình trong việc bảo vệ an ninh khu vực trước các kịch bản có thể xảy ra.
Trung Á được xem là vùng đệm quan trọng của Nga, và mọi biến động trong khu vực này đều được Moscow xem xét dưới lăng kính an ninh quốc gia. Với đặc điểm địa chính trị phức tạp và không có các đường biên giới tự nhiên rõ rệt, Nga luôn phụ thuộc vào các vùng đệm, và Trung Á là một ví dụ điển hình. Lần đầu tiên kể từ đầu thập niên 1990, Trung Á đối mặt nguy cơ bị các thế lực gây bất ổn xâm nhập nghiêm trọng.
Từng được coi là vùng ngoại biên yên ổn, khu vực này nay đang chứng kiến sự rạn nứt của thế biệt lập về mặt địa lý. Dù cách xa các điểm nóng như Thổ Nhĩ Kỳ, Syria, Iraq hay Israel, Trung Á không còn miễn nhiễm với những cơn sóng ngầm từ Trung Đông. Những diễn biến gần đây cho thấy sự thay đổi đáng kể trong cán cân quyền lực và ảnh hưởng tại khu vực này.
Nga là đối tác kinh tế lớn, đóng vai trò then chốt trong năng lượng, hạ tầng kỹ thuật số và quốc phòng đối với Trung Á. Kazakhstan, Kyrgyzstan và Tajikistan đều có hiệp ước an ninh với Moscow. Ngoài ra, Kyrgyzstan và Tajikistan còn cho phép Nga đặt căn cứ quân sự. Sự hiện diện quân sự và ảnh hưởng kinh tế của Nga tại Trung Á là không thể phủ nhận.
Các chính phủ Trung Á nhiều năm qua đã chủ động tránh bị cuốn vào các toan tính địa chính trị toàn cầu. Một trong những nỗ lực đáng chú ý là việc hình thành nhóm ‘Central Asian Five’ – một cơ chế đối thoại khu vực và điều phối nội khối nhằm tăng cường năng lực tự chủ. Điều này cho thấy mong muốn của các quốc gia Trung Á trong việc duy trì sự độc lập và tự chủ trong bối cảnh quốc tế biến động.
Thổ Nhĩ Kỳ đang nỗ lực tăng cường hiện diện tại Trung Á, với mong muốn kết nối các nước có chung nguồn gốc văn hóa và ngôn ngữ Turk. Hội nghị thượng đỉnh Liên minh châu Âu (EU)–Trung Á lần đầu tiên đã diễn ra vào ngày 3 và 4-4 vừa qua tại TP Samarkand (Uzbekistan), đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong việc chính thức hóa hợp tác giữa khu vực này và châu Âu ở cấp độ chính trị cao nhất.
EU hiện là nhà đầu tư nước ngoài lớn nhất tại Trung Á và là đối tác thương mại quan trọng, bên cạnh Trung Quốc và Nga. Từ năm 2023 đến hết quý I năm nay, làn sóng các chuyến thăm cấp cao của lãnh đạo phương Tây đến Trung Á không ngừng gia tăng, với mục tiêu tăng cường hợp tác trong bối cảnh khu vực này sở hữu trữ lượng lớn năng lượng hóa thạch và nguyên liệu chiến lược.
Những biến động gần đây tại Trung Á và sự thay đổi trong quan hệ giữa các cường quốc với khu vực này đang tạo ra những thách thức và cơ hội mới cho các quốc gia Trung Á. Làm thế nào để duy trì sự ổn định, tăng cường hợp tác quốc tế và đảm bảo an ninh khu vực đang là những vấn đề cấp thiết đối với các chính phủ và các tổ chức quốc tế.
